Ergenlik ve Biyolojik Yapısı…

Zaman zaman tartışmalara sebep olan ve özellikle kızların evlenme yaşlarıyla ilgili olarak yapılan yorumlarda, ileri sürülen ve gerçeklerle tamda ilişkili olmayan konudur, ergenliğe giren kızların artık evlenebileceği. Yeryüzündeki hayvan toplulukları da dahil akıl vasıtasıyla koloni kurabilmiş ve egemenliğini kabul ettirebilmiş türdür insanoğlu. Öyle ki aklı bir an ortadan kaldırdığınızda, amacı sadece düz bir yaşam sürmekten ibaret olan diğer hayvan türlerine dönüşüverir insan; sadece beslenen, üreyen, ve öldüren…Oysa insan öyle mi…akıl vasıtasıyla diğer hayvanlardan kendini ayırabilen hukuksal düzeni ve geleceğe yatırım yapan vicdanı ortaya koymuştur. Bu düzen içerisinde ne erkek ne de kadın bir ayrıcalığa sahiptir; ikiside eşit ve tamamlayıcıdır. Evrenin keşfine kendini verdiğinden bu yana insanoğlu, geleceğe yatırım yapmaya ve aklı daha bir öne çıkarmaya başladı, hem erkek hem de kadında. Artık aklı olanı, becerisi olanı ve bir rüyası olanı arar oldu akıl sahibi devlet ve şirketler. Kısacası üreme yeteneğini değil akıl yeteneğini gelecek kuşaklara aktarabilecek nesillere yöneldi modern dünya insan toplulukları. Evrende kimlik arayışına çıkmış teknolojik dünya insanlarının yanında ne kadar komik kalıyor daha beynini akıllandıramamış kızlarımızı evermemiz! Gelin bir de biyolojik olarak bakalım erkek ve dişi vücudunda ki cinsiyet gelişimine. Gerçekten de cinsel organların zamanında fonksiyonelliklerini kazanması evlenmeye hazırdırların mesajını mı vermekte yoksa vücudumuzun bir bütünü içerisinde ufak bir zaman aralığı mıdır ergenliğe geçişin diğer sistemleri tetiklemesi?

Ergenlik (Püberti, Buluğ) Nedir?

Ergenlik, büyüyen erkek veya kızların cinsel olgunlaşma sürecine girdiği dönemdir. Ergenlik, fertilitenin (doğurganlık) ve ikincil seks karakterlerinin, yetişkin erkekler ve dişilerle ilişkili fiziksel özelliklerin (pubik kılların büyümesi gibi) gelişmesine yol açan bir dizi fiziksel aşama veya adım içerir. Ergenlik, bir dizi biyolojik veya fiziksel dönüşümü içeriyor olsa da, süreç aynı zamanda ergenin psikososyal ve duygusal gelişimini de etkileyebilir.

Ergenlik ne zaman başlar?

Pubertinin başlangıcı bireyler arasında değişim gösterir. Ergenlik genellikle 10-14 yaş arası kız çocuklarında görülürken, erkek çocuklarda genellikle 12-16 yaş arası görülür. Ancak günümüzde artık ergenlik yaşı daha erken başlayabilmektedir. Beslenme ve diğer çevresel etkiler bu değişimden sorumlu olabilir. Örneğin, adet dönemlerinin başlama yaşı kızlarda 1900’de 15 yaşındaydı. 1990’lı yıllara gelindiğinde, bu ortalama 12.5 yaşa düşmüştü.

Ergenliğin başlamasına ne etken olur?

Sanılanın aksine ergenlik döneminin başlangıcı tamamen anlaşılamamıştır ve muhtemelen birçok faktör tarafından belirlenmektedir. Bir teori, kritik bir beden ağırlığa veya vücut kompozisyonuna ulaşmanın puberte başlangıcında rol oynayabileceğini önermektedir. Çocukluk çağındaki obezitenin artmasının, genel nüfusta ergenlik döneminin başlangıcını tetiklediği ve ergenliği daha erkene aldığı düşünülmektedir.

Leptin, vücuttaki yağ hücrelerinin (adipositler) ürettiği bir hormondur, ergenlik zamanlamasının olası bir aracısı olarak önerilmiştir. Yapılan araştırmalarda, leptin eksikliği olan hayvanlar ergenlik yaşına erişemedi, ancak leptin hayvanlara dışarıdan uygulandığında ergenlik başladı. Ayrıca leptin hormon konsantrasyonunun yüksek olduğu kızların vücut yağı yüzdesinin arttığı ve ergenlik döneminin leptini daha düşük seviyede olan kızlara göre daha erken başladığı bilinmektedir. Kandaki leptinin konsantrasyonunun ergenlik öncesi hem erkek hem de kızlarda arttığı bilinmektedir. Bununla birlikte Leptin, muhtemelen hipotalamusta, beyindeki gonadotropin salıcı hormon (GnRH) olarak bilinen bir hormonu serbest bırakan bir bölge olan çoklu etkilerden sadece biridir ve bu hormon (GnRH) hipofiz bezini uyararak luteinize edici hormon (LH) ve folikül uyarıcı hormonun salınmasını sağlar. LH ve FSH salgısı, cinsel gelişmeden sorumludur.

Genetik faktörler ergenlik zamanlamasına etkir. Ek olarak, pubertenin normal gelişimi için kritik olduğu belirlenen bir gen tespit edilmiştir. GPR54 olarak bilinen gen, hipotalamus tarafından GnRH salınımını etkileyen bir proteini kodlar. Bu genin işlevsel bir kopyasına sahip olmayan kişiler normal olarak ergenliğe giremezler.

Kızlar ve erkeklerdeki pubertenin fiziksel aşamaları nelerdir?

Ergenlik sürecinde meydana gelen değişiklikler hem erkek hem de kız çocuklarında tipik bir kalıba sahiptir ve genel olarak tahmin edilebilir olaylar dizisidir. Birçok kızda ergenliğin ilk işareti ortalama 11 yaşında ortaya çıkan meme gelişiminin başlangıcıdır (meme tomurcukları). Kızlarda, pübik (kasık) kıllarının büyümesi tipik olarak ikinci sıradadır, bunu koltukaltlarında kıl büyümesi izler. Ancak bazı durumlarda çok az da olsa meme gelişiminden önce koltukaltı kılların önce çıktığı da olur. Menstrüasyon başlangıcı (periyotlar) genellikle diğer fiziksel değişimlerden sonra görülür ve pubertenin başlangıcından yaklaşık iki buçuk yıl sonra ortaya çıkar.

Doğurganlığın sağlanmasına denk düşen, düzenli bir ovülasyon (yumurta atma) ritmi, bir kızın menstrüel periyotlara başlamasından sonra hızla gelişir. Bununla birlikte, menstruasyonun daha geç başlamış (13 yaşından sonra) kızların menstrüasyonun başladığı yıldaki düzenli ovulasyon oranları daha düşük olma eğilimindedir. Araştırmalar, 13 yaşından sonra menstruasyona girmeye başlayan ergenlik çağındaki kızların yarısının gelecek dört buçuk yılda düzenli olarak yumurta atamayacağını gösteriyor.

Erkeklerde, testislerin boyutunda bir artış pubertenin başlangıcında gözlenen ilk değişikliktir. Testislerin genişlemesi erkeklerde yaklaşık 11,5 yaş civarında başlar ve yaklaşık altı ay sürer. Testislerin genişlemesinden sonra, penis de büyür. Testisler ve penis büyümesi her zaman kasık kıllarının gelişmesinden önce gerçekleşir. Bir sonraki aşama koltukaltı ve kasık kıllarının büyümesidir. Sonra, ses daha derinleşir ve vücut kasları büyür. Son adım genellikle yüzde kılların gelişmesidir. Fertilite, erkeklerde ergenlik başlamasının yakınında, testosteronda bir artış olması ile sperm üretimini tetiklediğinde sağlanır.

Ergenlik çağındaki değişimlerin sırası hekimler tarafından karakterize edilmiştir ve 1969’da ergenlik döneminde fiziksel değişimler dizisinin bir tanımını yayınlayan doktor adını verdiği, cinsel olgunluk derecesi (SMR) veya Tanner evrelerini tarif etmiştir. Tanner evreleri, ikincil cinsiyet özelliklerinin gelişimi ile belirlenir ve dış genital organların boyut ve görünümündeki değişiklikler, kasık kıl oluşumu ve kızlarda meme gelişimini kapsar. Tanner aşamaları, doktorlara, cinsiyet özelliklerinin gelişiminin derecesini, 1. evre (prepubertal) ila evre 5 (olgun erişkin tipi) arasında beş farklı adımda sınıflandırmaya izin verir.

Püberti sırasında oluşan diğer değişiklikler nelerdir?

Boyda meydana gelen ani artış büyüme patlaması olarak adlandırılır ve genellikle püberteye eşlik eder. Boyda ki hızlı artış tipik olarak iki ila üç yıl sürer. Yetişkin boyunun yaklaşık -18’i ergenlik çağında elde edilir. Boydaki artış hem gövde hem de ekstremiteleri etkiliyor olmasına rağmen, öncelikle ekstremitelerde büyüme meydana gelir. Büyüme eğilimi karakteristik olarak kız çocuklarında erkeklerden daha önce gerçekleşirken, kız çocukları erkeklerden yaklaşık iki yıl önce büyümektedir. Kızlarda büyüme hızlanması (patlaması) genellikle menstrüasyonun başlangıcından yaklaşık altı ay önce başlamaktadır.

Ergenliğe hem erkek hem de kız çocuklarında kemik büyümesi ve kemik yoğunluğundaki artış eşlik eder. Kızlarda, kemiklerde ki mineralleşme menstrüel periyotların başlangıç zamanına denk gelir ve büyüme hızının pik yaptığı dönemden sonradır. Çalışmalar, önce kemik genişliğinin arttığını, ardından kemik mineral içeriğinin ve son olarak da kemik yoğunluğunun arttığını göstermiştir. Kemik büyümesi ile tam kemik yoğunluğuna ulaşma arasındaki gecikme nedeniyle, ergenler bu süre zarfında kırık riski altındadırlar.

Ağırlık ve vücut kompozisyonundaki değişiklikler hem erkek hem de kızlarda meydana gelir. Ergen kızlar, yağın vücudun üst ve alt bölümlerine yeniden dağıtılmasıyla erkeklerden daha fazla vücut yağı geliştirir ve daha düzgün bir görünüm elde edilir. Erkekler vücut yağında da artış gösterirken, kasları daha hızlı büyür. Ergenlik döneminin sonuna gelindiğinde, erkeklerin, benzer boyuttaki kızlarınkinden yaklaşık bir buçuk misli daha büyük bir kas kitlesi vardır.

Diğer değişiklikler ise kardiyovasküler sistemlerin ve akciğerlerin olgunlaşması, dayanıklılık ve mukavemette genel bir artışa bağlı olarak bu organların çalışma kapasitesinde artışa neden olur. Bu değişiklikler, erkeklerde kızlara göre daha belirgindir.

Ergenlikte erkek ve kızlarda duygusal değişiklikler nelerdir?

Hem erkek hem de kızlar ergenlik çağındaki sayısız fiziksel değişime eşlik eden duygusal değişiklikler yaşayabilir. Bu değişiklikler tüm ergenlerde aynı değildir. Bir ergenin aile veya arkadaşlarına tepki verme biçiminde değişiklikler meydana gelebilir ve kendisini görür. Birçok ergen ruh hali, anksiyete, karışıklık ve duyarlılık yaşar. Öte yandan, ergenlik çağındaki tüm duygusal değişiklikler olumsuz düşünceler veya hissel dalgalanmayla ile bağlantılı değildir. Ergenlik aynı zamanda genç kişinin kendi ilgi ve hedeflerini öğrenmesi ve diğerleriyle daha olgun bir şekilde ilişki kurmayı öğrenmesi gereken bir zamandır. Bazı duygusal değişiklikler ergenliğin normal bir parçası olmakla birlikte, bu duygusal değişiklikler olağandışı derecede şiddetli olur da, günlük işleyişini etkiliyorsa ya da kendine ya da diğerlerine zarar vermek düşüncesiyle sonuçlanırsa, tıbbi yardım almak önemlidir.

Normal puberteyle ilişkili tıbbi durumlar nelerdir?

Ergenlik normal bir durumdur, bir hastalık değildir, ergenlik döneminde birçok tıbbi durum ve hastalıklar görülebilir. Ergenlikle ilişkili olan bazı koşullar şunları içerir:

Sivilce: Sivilceler en fazla yüzde görülmekle beraber sırt, boyun, göğüs ve diğer bölgelerde de çıkabilen seröz bezlerin ve kıl foliküllerinin bir iltihabıdır. Ergenlik dönemindeki hormonal değişiklikler birçok ergen erkek ve kız çocuğunda akne gelişimine yol açar.

Jinekomasti: Jinekomasti, erkekte göğüslerin genişlemesini tanımlamak için kullanılan terimdir. Ergenlik dönemindeki hormonal değişiklikler normal erkeklerde geçici jinekomasti oluşturabilir, bu da tipik olarak altı ila 18 ay sürer. Pubertal jinekomasti, erkeklerde ortalama 13 yaşında ortaya çıkar ve normal ergen erkeklerin yarısı kadarını etkiler.

Anemi (Kansızlık): Erkeklerde normal pubertal ilerleme, ferritin (demir) ve hemoglobin konsantrasyonundaki artışla ilişkilidir ancak bu artış dişilerde görülmez. Ergen kızlar, demir içeren gıdaları erkeklerden daha az tüketirler ve adet kanaması yoluyla kan kaybı ile birlikte bu durum ergen kızları anemi için risk altına sokabilir.

Cinsel yolla bulaşan hastalıklar: Eğer gençler ergenlik döneminde cinsel olarak aktifleşirse, HIV ve diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar için risk altına girerler.

Skolyoz: Ergenlik döneminde hızlı büyüme nedeniyle, skolyoz (omurganın anormal eğriliği) kötüleşebilir veya ergenlik döneminde ortaya çıkabilir.

Görme değişiklikleri: Gözün eksenel çapında büyüme nedeniyle pubertede miyop olma oranı yüksektir.

Kas-iskelet yaralanmaları: Ergenler kas iskelet yaralanmalarına özellikle kas kitlesinin büyümesi ve büyüme patlaması döneminde daha yatkındırlar. Kemik büyümesi genellikle tam kemik mineralleşmesinden önce olduğundan, ergenler kemik kırılma riski altındadırlar. Ayrıca ekstremitelerdeki büyüme genellikle gövdedeki büyümeden önce gerçekleştiğinden, bazı eklemler sınırlı harekete maruz bırakılabilir, bu da burkulmalar ve gerginlik riskini arttırır.

Anormal uterus kanaması: Menstrüasyona yeni başlamış olan kızların düzensiz, uzun veya ağır menstruel kanaması olabilir. Ergen kızlarda anormal adet kanamasının en yaygın nedeni anovülasyon (yumurta atamama) sorunudur.

Erken veya geç ergenlikle ilişkili tıbbi durumlar nelerdir?

Erken ergenlik tıbbi bir terimdir ve normal ergenlikten daha erken ortaya çıkar. Pübertiyi kontrol eden beyin hormonlarının (GnRH, FSH, LH) normalden daha erken zamanda salınması ile ortaya çıkar. Erken ergenlik tanımı için tıbbi uzmanlar arasında yaş aralıkları konusunda tam bir mutabakat bulunmamakla birlikte, birçok doktor ergenlik belirtileri ve semptomları (meme veya kasık kıl oluşumu) Kafkasyalı kızlarda 7 ve Afrika kökenli Amerikalı kızlarda 6 yaşından önce çıkarsa tıbbi değerlendirmenin yapılması gerektiğine inanıyor. 9 yaşından önce ikincil cinsiyet özelliklerini geliştirme belirtileri gösteren erkek çocukların erken ergenlik yaşadığı düşünülmektedir. Erken ergenlik, çocuğun duygusal gelişimini etkileyebilecek psikolojik güçlüklerle ilişkilendirilebilir. Erken ergenlik kızlarda erkeklerden çok daha yaygındır. Çoğu kız, herhangi bir hastalık veya rahatsızlık bulunmadığında bile erken ergenlik yaşar. Bununla birlikte, erkekler arasında erken ergenlik döneminin tıbbi bir problemle ilişkili olma olasılığı daha yüksektir. Pek çok vakada erken pubertenin kesin nedeni belirlenemese de, az sayıda olgu yumurtalıkların veya testislerin anormallikleriyle, tiroid bezi anormalliklerinde veya diğer hormon problemlerinde, genetik koşullarda, beyindeki tümörler veya enfeksiyonlarla ve beyin yaralanmalarıyla ilişkilendirilmektedir.

Gecikmiş ergenlik ise ergenlik döneminin geç başlamış olmasıdır. Pubertenin gecikmiş olması genellikle erkeklerde 14 yaşında testiküler hacimde herhangi bir artış olmadığında ve kızlarda 13,5 yaşına kadar meme gelişiminde herhangi bir artış olmadığı zaman görülmektedir. Bu durumda olanlarda gelişim daha sonra devam eder.  Şeker hastalığı veya kistik fibroz gibi kronik tıbbi durumlar, ergenlik çağının ertelenmesine neden olabilir. Genetik durumlar, hipofiz bezi veya tiroid bezleri ile ilgili sorunlar, yumurtalıklar veya testislerle ilgili sorunlar ve yetersiz beslenme ertelenmiş ergenliğin diğer nedenleridir. Ağır ve yorucu bir şekilde egzersiz yapan kızların vücut yağ miktarı çok azdır ve ergenliğin başlamasında gecikme yaşanmaktadır, çünkü belirli bir miktarda vücut yağı pubertenin başlaması için gerekli görülmektedir. Sporcu kızlarda sporcu olmayan kızların aksine menstruasyon başlangıcı bir yıl ya da daha fazla gecikebilir.

Kaynaklar
American Academy of Pediatrics. <http://www.healthychildren.org/English/ages-stages/gradeschool/puberty/Pages/default.aspx>.
Kaplowitz, Paul B. “Precocious Puberty.” Medscape.com. June 24, 2016. <http://emedicine.medscape.com/article/924002-overview>.