Koronavirüs nasıl başladı ve nereden geldi? Gerçekten Wuhan’ın hayvan pazarı mıydı?
Bilim adamları, muhtemelen Covid-19’un yarasalardan kaynaklandığını söylüyor. Ama sonra pangolinlere ve insanlara nasıl yayıldı?
Toplum zihninde, corona virüsün kökeni ile ilgili hikaye oturmuş (ya da oturtulmuş) görünüyor: 2019’un sonlarında Wuhan’daki şu anda dünyaca ünlü Huanan deniz ürünleri pazarındaki bir kişiye bir hayvandan virüs bulaştı. Geri kalanlar hala yapım aşamasında olan korkunç bir tarihin parçası, Covid-19 Çin’in Hubei eyaletinin başkentindeki ilk kümeden bugüne kadar yaklaşık 130.000 insanı öldüren bir salgına yayılıyor.
Pangolinlerin – bir karınca yiyen gibi görünen pullu bir memeli – görüntüleri, haber bültenlerine ulaştı ve bu hayvanın insanlara yayılmadan önce virüsün geçiş konağı olduğunu düşündürdü. Ancak Covid-19’un köken öyküsünü bilim adamlarının çözmek için çok uğraştığı, hangi türlerin insana geçtiği de dahil olmak üzere çeşitli yönleri hakkında belirsizlik mevcut. Bu konuda ciddi araştırma merkezleri ve ilgili bilim insanları çok çalışıyorlar çünkü bir pandeminin nasıl başladığını bilmek bir sonrakini durdurmak için bir anahtardır.
Melbourne’ün Monash Üniversitesi mikrobiyoloji bölüm başkanı Profesör Stephen Turner, virüsün yarasalardan kaynaklanma olasılığının en muhtemel olduğunu söylüyor. Ama bu onun kesinliğinin bittiği yer olduğunu söylemekte.
Virüsün Wuhan canlı hayvan pazarında bir hayvan ve insan arasındaki bir etkileşimden ortaya çıktığı hipotezinde Turner şöyle diyor: “Hiçbir şekilde kesin olduğunu düşünmüyorum.” “Problemin bir kısmı, bilginin sadece gözetleme kadar iyi olması” diyor ve bu tür virüslerin hayvanlar aleminde her zaman dolaştığını ekliyor.
Virüsün New York hayvanat bahçesinde bir kaplana bulaştığı gerçeği, virüslerin türler arasında nasıl hareket edebileceğini gösteriyor. “Bu virüsün bulaşabileceği türlerin genişliğini anlamak önemlidir çünkü nereden gelebileceğini daraltmamıza yardımcı olur.” Bilim insanları, virüsün yarasalardan geldiğini ancak ilk olarak ara bir hayvandan geçerek, başka bir korona virüsün – 2002 yılında ki SARS salgını-, insanları enfekte etmeden önce at nalı yarasalarından kedi benzeri (misk kedisi) canlılara geçtiği gibi olduğunu söylüyor.
Yarasalar ve insanlar arasında aracı konakçı olarak kullanılan bir hayvan pangolin’dir. Dünyanın en yasadışı ticareti yapılan memeli hayvanlarıdır ve etleri ve pullarının (iddia edilen!) tıbbi özellikleri nedeniyle yüklü paralar karşılığı satılırlar. Pangolin, Wuhan’da satılan ürünlerin envanterinde listelenmemiştir, ancak bu ihmal, bunları satmak yasadışı olduğu için kasıtlı olabilir.
Ancak Turner bu zavallı hayvanlardan virüsün yayılıp yayılmadığının bilinmediğini söylemektedir. Virüs ya başka bir şeyle karıştı, zavallı bir pangolinde karıştı ya da insanlara atlayıp, insanlarda gelişti.
Sydney Üniversitesi’nden Prof Edward Holmes, virüsün olası kökenlerini genomuna bakarak inceledi. Sosyal medyada, virüs için ara konak görevi gören türlerin kimliğinin “hala belirsiz” olduğunu vurguladı.
İstatistiksel bir çalışma, virüsün insan hücrelerine kilitlenmesini sağlamak için gelişen bir özelliğe baktı. Pangolinler bu özelliği geliştirebildi, ancak kediler, manda, sığır, keçi, koyun ve güvercinler de bu özelliğe sahipti. Başka bir çalışmada, pangolinlerin aracı bir hayvan olamayacağı iddia edildi, çünkü pangolinlerden alınan benzer virüslerin örnekleri, şu anda insanlarda dolaşan virüsde görülen bir amino asit zincirinden yoksundu.
Holmes yaptığı çalışmada, Wuhan pazarındaki bir insanın virüsü taşıyan bir hayvanla etkileşime girdiği senaryosunun Covid-19 orijinal hikayesinin sadece bir potansiyel versiyonu olduğunu öne sürdü. Bir diğer senaryo ise, virüsün bir soyunun insanlara sıçraması ve daha sonra insandan insana geçerken adapte olma olasılığıydı. Bu adaptasyon bir kere gerçekleştiğinde pandemi gelişmesi ve yayılması olası haline gelecektir.
Lancet tıp dergisinde yayınlanan bir çalışmada ilk 41 Covid-19 hastasının analizinde, 27’sinin Wuhan pazarında virüse doğrudan maruz kaldığını buldu. Ancak aynı analiz, bilinen ilk hastalık vakasının virüsü buradan almadığını da ekledi. Bu da, mevcut senaryodan şüphelenmenin başka bir nedeni olabilir.
Iowa Üniversitesi’nde önde gelen bir immünolog olan Prof. Stanley Perlman, Wuhan pazarına olan bağlantının tesadüf olduğu “göz ardı edilemez” ama olasılık az gibi görünüyor çünkü virüsün genetik materyali pazarda bulundu. Perlman virüsün yayılmasında bir ara hayvan olduğuna inanıyor, ancak pangolinler olası adaylar olsa da, anahtar aracı oldukları kanıtlanmadı. Perlman. “[varsa] bir ara hayvanda virüsün evriminin gerçekleştiği konusunda şüpheli olduğunu söylemektedir. Salgının ilk üç ayında virüsde önemli bir değişiklik olmadı, bu da virüsün insanlara iyi adapte olduğunu gösterir.
Canlı hayvanların ticareti yapılan ve ıslak pazarlar olarak adlandırılan bu yerler koronavirüs salgınlarında, özellikle Sars, bulaşma noktalarıdır.
CSIRO’da yarasalardaki virüsleri inceleyen bir immünolog olan Dr. Michelle Baker, Covid-19’un kökenleri üzerine yapılan bazı araştırmaların geçmişten bilinenlerden uzaklaştığını söylüyor. Ancak, başlangıç hikayesinin ne kadar doğru olduğunu “gerçekten bilmiyoruz”, “Wuhan pazarıyla bir tür bağlantı var ve piyasaya bulaşmış insanlar da vardı”. Baker, “çok muhtemel” olanın, virüsün bir yarasadan kaynaklandığını söylüyor. “Olası bir senaryo ama asla bilemeyiz. Pazar oldukça hızlı bir şekilde temizlendi. Sadece spekülasyon yapabiliriz. ”
Bu ıslak pazarlar etkileşimde olan türler nedeniyle bir sorun olarak tanımlanacaklar. Aslında bu durum onların tehlikelerini vurgulamak ve kısıtlamak için bir fırsat. Turner ekliyor: “Virüsün atalarını bulduk, ancak diğer türlerde koronavirüs hakkında daha geniş bilgiye sahip olmak bize bu şeyin evrimi ve nasıl atladığı hakkında bir ipucu verebilir.”